Thơ Jami

Nur ad-Din Abd ar-Rahman Jami gọi ngắn gọn là Jami (18 tháng 8 năm 1414 – 19 tháng 11 năm 1492) – là một nhà thơ lớn của Ba Tư thế kỷ XV. Jami được coi là người khép lại thời kỳ thơ cổ điển viết bằng tiếng Ba Tư.

Tiểu sử:
Jami sinh ở Jam, Khorasan (nay là tỉnh Ghor của Afghanisstan) trong một gia đình giáo chủ có thế lực. Học trường dòng ở Heart và Samarqand nhưng sau từ bỏ con đường danh lợi để theo giáo phái thần bí Sufism, dành trọn cuộc đời cho khoa học và thơ ca. Năm 1456 trở thành giáo chủ của vùng Herat. Từ năm 1447 là giai đoạn ông sáng tác nhiều tác phẩm có giá trị nhất. Jami còn có sự ảnh hưởng đến đại chúng bằng các bức tranh mô tả lịch sử Ba Tư thông qua các tác phẩm thơ ca. Thơ ông thường có các bức tranh đi kèm phản ánh tác phẩm của ông và văn hoá Ba Tư.

Jami là người làm thơ nhiều thể loại như: qasida, ghazal, rubáiyát... Bình sinh đã được thừa nhận là một nhà thơ lớn của thế giới Hồi giáo. Di sản mà ông để lại rất đồ sộ, bao gồm khoảng 70 tác phẩm thơ và văn xuôi về tôn giáo, triết học, âm nhạc, ngữ pháp và lịch sử. Ông là người có ảnh hưởng lớn đến các nhà thơ của thế giới Hồi giáo nhiều thế kỷ sau đó.

Một số bài thơ:

***
Nhắm mắt lại – em hiện trước mắt anh
Mở mắt ra – lại vẫn thấy bóng hình
Nhìn thấy em cả trong đời, trong mộng
Bằng sắc đẹp của mình em bỏ bùa anh.

***
Tai họa cho ai con tim không còn đập
Ai đã thôi yêu, hoa hồng ai đã gục.
Em nói: “Đi đi!” Sao thế hở ông trời
Ai cho phép hồn giã từ với xác?

***
Em xuống vườn cho hoa hồng thêm đẹp
Nhìn thấy em chim hoạ mi vui hót
Em nhẫn tâm để anh phải đau buồn
Tỏ lòng thương ngay cả hòn đá chết.

***
Không có em anh đưa chén lên môi
Nhưng uống rượu với nỗi buồn chia đôi
Đôi mắt đen làm ngày anh xao xuyến
Chỉ những ngày đen khi em đã xa rồi.

***
Nói với tim: “Cho tôi được nghỉ ngơi
Tôi mệt mỏi, con đường quá xa xôi.
Hãy nghiêm khắc với con người phụ bạc
Với con người đã từng dối lừa tôi”.

***
Em xa anh, để anh khổ với tình
Một nỗi đau ngự trị giữa lòng anh.
Anh khó sống… Rồi khi em đến muộn
Để thở dài trên ngôi mộ của anh.

***
Khi xuân về, anh cảm tạ trời xanh
Hoa nở khắp nơi, trong rừng, ngoài đồng
Anh ra nghĩa địa với niềm hy vọng
Thấy hình em trong hoa huệ hồi sinh.

***
Hình dáng em nếu một lần ai thấy được
Thì không thể nào trong lòng không thổn thức
Xa em đã lâu, anh vẫn sống và kinh ngạc một điều:
Anh không chết mà còn thở và suy nghĩ được.

***
Đừng kết bạn với người dại hơn mình
Hãy luôn luôn tìm những người xứng đáng.
Nhưng cũng đừng quấy rầy người cao thượng
Bởi người ta cũng muốn kẻ hơn mình.

* * *
Nỗi buồn của em đốt con tim anh như lửa
Anh bị thiêu về phía trước cả trăm năm.
Rồi đến một ngày nào trên mộ của anh
Sẽ mọc đầy những cây hoa anh túc màu lửa.

* **
Bạn chẳng thể tìm ra chân lý chốn trần gian
Mà chỉ điều nghi ngờ bạn mang theo xuống mộ
Và có một điều như thế này xin hãy nhớ:
Lời – là ảo ảnh, mà ảo ảnh – dối gian.

* **
Một người hỏi tôi: “Liệu ta có thể nhìn ra Thượng Đế?”
Tôi trả lời: “Ngài chẳng có đầu tiên và chẳng có cuối cùng…
Với người này – Ngài là vũ trụ chuyển động không ngừng
Với người kia – là hình ảnh đáng thương của một người xa lạ”. 

* **
Thượng Đế tối cao đã tỏ lòng thương với bạn
Mở ra cho bạn cả trăm cánh cửa thênh thang
Nhưng không mở cánh cửa vào thế giới của mình
Để cho trán bạn vô tình không húc làm vỡ chúng. 

* * *
Chuỗi ngọc trai vô giá bạn giữ trong tay mình 
Hãy giữ gìn sao cho không thành tro bụi…
Cuộc đời bạn là một chuỗi ngọc trai như thế
Người khôn ngoan chỉ dùng cho việc nào cần.